DataLife Engine - Softnews Media Group

Жас отау бүрін жарды жаңа гүлдеп,

Пенденің жетсем деген талабы көп.

Қадамың құтты болсын, құда-жекжат,

Отырмын мен де,

Сен де балалы боп.

 

Үмітпен ұл да өсірдік,

Қыз да өсірдік,

Дейтіндей құдалықтың міндетін ұқ.

Келінді өз қызымнан кем көрмеспін,

Жайласын жас отаудың іргесін құт.

 

Құданы мың жылдық деп айтпас бекер,

Қуаныш ортақ сізге,

Көңіл көтер!

Құдалар бір-бірімен тату болса,

Екі жас мұратына сонда жетер.

 

Болғанмен ұл менікі,

Қыз сенікі,

Екеуін тең көреді білген кісі.

Жатырмыз төсті төске түйістіріп,

Сыйластық –

Құдалықтың бір белгісі.

 

Бала-ортақ,

Жатсын, құда құрметтеп,

Құдалық-сын,

Ол да өзінше бір мектеп.

Қарсы аламын төбеге тік көтеріп,

Құда-жекжат жатса егерде іздеп кеп.

 

Екі бала бәрімізді сыйлы етсін,

Күйеу демен,

өз ұлым деп жүрмекпін.

Қызыңдай көр,

Құдаға айтар қолма қол,

Ал, құдағи білмей жатса үйреткін.

 

Құлаққағыс,

Айттым-құда назын жай,

Күй кернесін Құрманғазы сазындай.

Екі бала ортақ бізге, сондықтан,

Мың жылдыққа

Жүрсін құшақ жазылмай!

Қыз ұзату тойына

Алтынымыз мақтанар,

Тілеуші едік басыңа

Болсыншы деп бақ қонар.

Сол сәт бүгін келіп тұр

Ақ тілекті ақталар.

Көлге біткен құрағым,

Өрге біткен шырағым.

Анаң сенің шаттанар,

Табылды деп сыңарың.

Әкең сенің мақтанар

Маздады деп шырағым.

Қызыма

Суырылып шықтың, қызым, өзегімнен,

Суынып кетпе жырақ өз еліңнен.

Бақытың берген шығар тізгініңді,

Бақытың келген шығар кезегімен.

Тұр міне, ұлы өмірің басталғалы,

Еркіндік, еркелігің тасталғалы.

Көтеріп жас отаудың керегесін,

Қыз ұзату тойы

   Үйлену – алдымен бірін-бірі сүйіп-ұнатқан қыз бен жігіттің ата-ана, ағайын-туғандары танысып-білісуінен басталады. Алғашқыда күйеу жігіттің әке-шешесі, ағайын-туыстары болашақ келіннің үйіне келіп – қыз ата-анасының, туыстарының ризалығын алып, құда болысып, тойдың барысы жайлы сөз байласады. Олардың келісімі бойынша қыз ұзату, келін түсіру тойлары бөлек-бөлек өткізіледі.

                     Құттықтау үлгілері

   Адам беру біреуге оңай емес қашанда, өмір заңы осы ғой – салт-дәстүрден қашам ба?! Өзіміз де қыз болдық, еріп кеттік сезімге – айналайын құрдасым, кетті қыз деп езілме! Барған жерде ашылсын бағы қыздың деп тіле, біздің қызды әкеткен күйеу бала да епті ме? Ұзағынан сүйіндірсін ылайым, жақсы болса күйеу бала – неге бүгін жылайын?!

                                  *****

   Қызымыздың қонған жері құтты болсын! Денсаулығы мықты болсын! Жүрегі оның түкті болсын, сауған малы сүтті болсын! Өзге елде қадірі арта берсін! Енесі мен анасын бірдей көрсін, көпбалалы ана болып гүлдей берсін!

                                 ******

   Қадірлі қонақтар. Бүгінгі қуаныш иелері! Ағалар, аналар! Іні-қарындастар! Осы ақ дастархан басында адал ниетпен жиналып отырған құда-жекжаттар!

   Тойға келіп отырған жаңа құдаларға «төрге шыққандарыңыз құтты болсын!» демекпіз. Құдалықтарың мың жылға ұлассын!

 

Бала – артта қалған із,

Бақыт – ұзатылған қыз,

Байлық – қолға ұстаған мұз,

Дүниенің қызығы сіз бен біз!

- дегендей, «сіз-біздігіміз» еш уақытта жоғалмасын. Екі жастың бақытын берсін, көре алмаған дұшпанкөз арамыздан кете берсін!

Бекзаттарым-ай,

Жекжаттарым-ай,

Жекжат болып ауылыма кеп жатқаның-ай!

«Бала бақытын қыздан іздейді,

Қыз бақытын түзден іздейді», деген екен дана бабаларымыз. Біздің қызымыз бақытын сіздің шаңырақтан іздеп келді. Үлпілдеген үкіміз бізден өтті – сіздерге жетті. «Жібекті түте алмаған жүн етеді», - дейді. Жүн етсеңіз де, гүл етсеңіз де ендігі жауапкершілік жүгі - өздеріңізде, қадірлі құдалар!

                                      *******

«Жолаушы мұраты - жету, қыз мұраты – кету» екенін ұғынғанымызбен, бауыр етінен жұлып алып қызды өзге жұртқа аттандыру кімге болса да оңай емесін бәріміз білеміз. Алайда, барған жерінде тастай батып, судай сіңіп жатса – абыройларыңыздың асқақтағаны сол емес пе! Құдай қуат берсін, құда-жекжаттарымызға сана берсін, жақсы жер болса – қызымыз алаңдамай бара берсін! Екі жас бақытты болсын, өмірі жақұтты болсын!

                                       ********

Ей, уақыт-ай!

Екенсің ғой тым қысқа,

Барады ұқсап кешегі өткен жыл құсқа.

Балалықтың бір базары тарқай ма,

Досым қызы шығып жатыр тұрмысқа.

 

Екі балаң отау құрды, топтасты,

Екі тасқын бір айдынға тоқтасты,

Қыз ұзату тойы дейміз,

Жігіт ше?

Жігіт бүгін бостандықпен қоштасты.

 

Салтанатты той үстінде отырмыз,

Айдын-көлде аққу қаздай отыр қыз.

Қос періште көрінеді көзіме,

Біздер – пенде, қарапайым топырмыз.

Біледі ғой қимастықтың өлшемін –

Әке болып,

Ана болып көрсе кім?

Өз қолымен өзі үзіп бергендей,

Жүрегінің ең қажетті бөлшегін.

 

Кірбің басса не амал бар жүзіңді,

Баса алмайсың

Басыңдағы ызыңды,

Тап осындай той-даңзаға соңында

Әкетер ме сенің де ертең қызыңды?!

 

Қуан, достым, өлең сөзге болма алаң,

Қызым түгіл, ұлымды ойлап қозғалам.

Қыз ұзай ма, әлде жігіт...

Кім білсін?!

Не десең де күйеу балаң - өз балаң.

 

Тойдағылар,

Қане сап, сап, тыныштал,

Біз дайынбыз,

Ей, асаба, дұрыстал.

Жас жұбайлар махаббатын бекітіп

Шампан шапшып,

Қоңырау соқсын хрусталь.

Соқсын,соқсын,

Шампан толған хрусталь.

                      ***

Қимайды ұзатқан жақ қыз баласын,

Жан-жүйең қалай ғана сыздамасын.

Құдалар алақанға салып бердік

Жүректің жұлын алып бір парасын.

                     ****

Жас баланың күлкісін берсін,

Жас ананың ұйқысын берсін.

Жомарттың қолын берсін,

Жортқыштың жолын берсін!

 

Қыздың қылығын берсін,

Судың тұнығын берсін.

Асаудың арынын берсін,

Түнгі отың жарығын берсін!

 

Асқар таудың паңдығын берсін,

Бұлбұл құстың таңғы үнін берсін.

Даланың жазықтығын берсін,

Гүлдің нәзіктігін берсін.

 

Теңіздің тереңдігін берсін,

Қыранның көрегендігін берсін!

Ердің көңілін берсін,

Бүркіттің өлімін берсін!

 

Лашынның жүрегін берсін,

Нағыз достың тілегін берсін!

Мәңгі-бақи ажырамас,

Шын ғашықтың білегін берсін!

                          *****

Балалардың ұзақ болсын өмір-жасы,

Бірге өссін біте қайнап мал мен басы!

Қашанда тіл мен көзден аман сақтап,

Қасында жүрсін оның пір-панасы!

 

Үйреніп өнер-білім өрге жүзсін,

Үлгі алсын қатар-құрбы замандасы!

Қондырып оң жағына отауларын,

Қызығын көрсін оның ата-анасы!

 

Алдынан шамшырағы қарсы жанып,

Гүлденсін жермен көктің екі арасы!

Шалынсын періштенің құлағына

Біздердей қариялардың ақ батасы!

 

Қуанышқа көңілдер толсын әман,

Баяғыда жоралғы-жол сұраман.

Менің жалғыз тілерім жол үстінде –

Ұл-қызымыз бақытты, болсын аман!

                                  ****

Көкірегі сырға толы күй-дастан,

Алатаудай арманы бар жүздеген.

Өзі өскен ұясынан симастан,

Түзден бақыт іздейді екен қыз деген.

Тағдыры оның суық қарап, сыздана,

Шешімі ауыр сын артқанмен санаға.

Көктемдегі қарлығаш қой қыз бала,

Айналатын шуақ шашқан Анаға!

                        ****

Пери-жаным, балдызым, қызғалдағым!

Арманыңның аралап гүлзар бағын,

Барамысың алыстап арамыздан,

Жүрегіңнің орындап ізгі арманын.

 

Артқа тастап жастықтың дөңін асып,

Арманыңа жетуге болып асық.

Арамыздан әп-сәтте кете бардың,

Айналайын бара ғой - жолың ашық...

 

Тілегіңді... бара ғой, құп аламыз,

Ақ жол тілеп өзіңе тұр бажамыз.

Жиырма екі жыл сені еркелеттік,

Қарымтасын ешкімнен сұрамаңыз...

 

Адамзатқа ұсынған күні-бұрын,

Кім құптамас Алланың құрылымын?!

Біздің емес... Хадишаның қызы болдың –

Шын жүректен ұғыппыз мұны бүгін.

 

Толғаныстан есім жоқ менің тегі,

Бар, бара ғой – күтуде елің сені.

Оразбайдың қызы деп айтпайды енді,

Деп айтар жұрт: Ерқанат келіншегі...

 

Қимай тұрмыз, қайтейік, мұным анық,

Саған деген көңіліміз тұнық анық.

Бар, бара ғой, тапсырдық Ыстыларға,

Етімізден жүректің жұлып алып,

Етімізден жүректің жұлып алып...

                                ********

Қарағым М.Мақатаев

Қарағым, мен бүгін үйлену тойыңа барамын,

Мен бүгін өзіңнен адасып қаламын, қарағым.

Шараптың уы іріп қаныма

Отырам бейтаныс біреудің жанына.

Көкешім, налыма,

Мен сені ұзатам бағыңа.

Тұман боп жанары, әкең де шешең де қалады,

Оң аяқпен аттандың,

Гүл бітсін қонған қияңа

Келіп жүр сүйген жарыңмен

Өзің ұшқан ұяңа!

************

Ұзатылып барады Балжанымыз,

Қарындас, сіңлі, құрбы, қарағымыз.

Балжанымыз бақыттың бақшасы боп,

Жүруге жарай алса дән ризамыз.

 

Сан түрлі қасиет бар бір өзінде –

Көркінде, ақылында, мінезінде.

Ортада нұрын шашып жүргенінде

Қадірін жақсы адамның білеміз бе?!

 

Ұжымның қадірменді қорғаны еді,

Қимастан ұзатады арман елі.

Әріптеске бақыт тілеп қалдық міне,

Әлпештеп аяласын барған жері.

**************

Өмірдің өрлеп шықсын белесіне,

Мұхитқа жетсін жүзіп кемесі де,

Бір үйдің әлпештеген еркесі екен,

Ата менен сыйлы болсын енесіне.

 

Үлкенді қадірлеуден жалықпасын

Жарқылда жарыңның да тауып бабын.

Қадірлеп айналайын бір-біріңді,

Қырандай қия шыңға шарықтағын.

 

Тағдыр қосып табылыпты қосағың

Әлі ақталар жабдығыңмен жасауың.

Шаттықталар  шаңыраққа айналсын

Керегесін кеңге жайып отауың.

 

Құтты болсын ақ қадамың

Келін болу жолы ғой қыз баланың

Барған жерде жақсы келін атанып

Қуанышын сыйласын әрбір қадамың.

***********

Әкенің қыз ұзату тойындағы тілек аманаты

 

   Құрметті халайық, бүгін біздің қуанышымызды бөлісуге келіп отырған ағайын, туыс, бауырлар!

   Құрметті құда-құдағи! Сөзімнің бірінші бөлігін сіздерге арнағым келеді!

   «Біздің еккен дәніміз пісті. Үйімді жарық еткен нұрым, жүрегімді тербеген жырым, ана – жұмыртқасын жарып, ақ құсқа айналып, көрші бәйтерекке ұя салмаққа ұшып барады деп ойлаймын.

   Әлемде әке үшін өзінің қызынан асқан сұлу қыз жоқ. Менің қызым өзім үшін – «Тау Баян деп жаңғырады, өзен Баян жеп ағады, орман-тоғай Баян деп шулайды» деп жар салатын Қозы Көрпештің Баянынан да асқан сұлу. Ер Тарғынға тар жерден жол тауып берген Ақжүніс арудан да өткен ақылды! Әйткенмен, Қобландының Қыз Құртқа баптап –жаратқан қырық күндік кемдігі бар Тайбурыл –тұлпары сынды өмір-тәжірибесі әлі жеткіліксіз, аз. Ендігі кемдігін өзің толтыр, құрметті құд-құдағиым!

Қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, күнге күйдірмей, суыққа тоңдырмай бой жеткіздім, өсірдім. Ендігі жерде Еңлікгүлімнің сүйегі – менікі, еті – сіздікі. Менен - өтті, Сізге- жетті. Қыз бала - өзге елдің аманаты. Өзге ел – Сіз үшін асырап-жеткерген көзімнің нұры, бауыр еті баламның ендігі жердегі тағдырын сізге аманаттаймын, құрметті құда-құдағи!

Бұдан былайғы жерде обалды мен сауабы да, қызығы мен рахаты да Сіздің босағаңызда, құрметті құда-құдағи!

   Менің мәпелеп өсірген аппақ гүл-қызым! Ендігі жердегі тілегім саған арналады. «Қыз бала – қонақ» деген осы екен. Маған өзіңе сөз арнау өте ауыр, қызым! Сені мұңайтқым келмейді, қуантқым келеді. Өйткені, өз қалауыңмен тең қосағыңды тауып, бақытты сапарға шығып барсың. Мен осыны ойлап қуанамын! Бүгін жота басына қатар тігілген қос шыбықтарым – күйеу балам екеуіңе бар айтар тілегім; қараған ел қызығатын, қою көлеңкесі ел игілігіне асатын жемісті бәйтерекке айналыңдар. Ертең аппақ желегі желбіреп келін болғалы тұрған қызым, саған айтарым; сен де құдағилыққа жетіп, тілек айт! Бастарыңды  - бұлт, бауырыңды мұз шалмасын!

Бақытты болыңдар!

    Қыдыр ата болсын балам жолдасың,

    Көкірегің елдің күйін толғасын.

    Атқан таңың бағыңды ашып әрдайым,

    Ата бабаң әруағы қолдасын!

 

    Ашық болсын аспаның мен айналаң,

    Ардақтасын ақ орамал байлаған.

    Таң сәріде тілек тіле Тәңірден,

    Тартынбасын қолыңды енді жай балам!

                                             Әумин!

 ***********

Қыз ұзату тойындағы ана тілегі.

 

   Құрметті тойға жиналған ағайын-жұрт, достарымыз бен жолдастарымыз!

   Шынымды айтсам, сіздердің алдарыңызда шаңырағымыздан ұшырғалы отырған ақ көгершіндей аяулы қызыма қандай ақ жол, сәт сапарлық тілек тілерімді білмей толқып тұрмын. Ең дұрысы, негізгі сөзімді қызыма арнағаным жөн сияқты....

   Үйіміздің сәні, әкең екеуіміздің аялап өсірген қызғалдағымыз, сүйікті де сүйкімді қызым менің!

   Кеше ғана «іңгәлап» өмірге келгенің де,тұлымшағың желбіреп жүгіріп жүргенің де, шашыңа ақ бантик тағып алғаш мектеп табалдырығын аттағаның да, жоғарғы оқу орнына түскенде «Мама, Папа! Мен студент атандым!» деп қуаныштан жүрегің жарыла сүйінші сұрағаның да... – бәрі-бәрі де кеше ғана сияқты еді. Уақыт неткен жүйрік десеңші! Енді міне бүгін өмірлік серік-сыңарыңды тауып, ұядан ұшқалы тұрсын.

   Сені жат босағаға қанша қимасақ та табиғаттың талабы, өмірдің заңы осылай екен - қыз бала жат жұрттыққа жаралған.

   Айналайын қызым........!

   Сен арқылы өрісіміз кеңейіп, жаңа жекжаттар тауып, құда-құдағи болып жатырмыз. Сен енді екі елдің арасындағы елшісің. Алдыңда жаңа өмір, жаңа орта, жаңа туыстар мен достар күтіп тұр. Сол ортамен тіл табысып, үйренісіп, босағасын аттаған әулетіңе туған қызындай болып сіңісіп кететініңе сенемін. Өйткені осы күнге дейін папаң екеуіміздің берген тәрбиемізді зая кетірмей, жаман сөз келтірмей, сенімімізді ақтап, айналаңа, қоршаған ортаңа әрқашан сүйікті, сүйкімді болып жүрдің емес пе?!

   Менің тілегім. Осы қалпыңнан айнымағайсың, күнім! Құдайым басыңнан бағыңды тайдырмасын!

   Бастағалы отырған жаңа өмірің бақытты, қызықты күндерден құралсын. Табалдырығын аттағалы тұрған босағаға жаңа басқан қадамың құт әкелсін!

   Әкең мен шешеңді қалай құрметтеген болсаң, атаң мен енеңді солай құрметтегін, күнім! Сыңарыңмен жұбың жазылмай, бақытты да тату-тәтті ғұмыр кешіп, өсіп-өніңдер. Бақытты болыңдар!

 *************

 «Жолаушы мұраты -  жету, қыз мұраты – кету» екенін ұғынғанымызбен, бауыр етінен жұлып алғандай етіп қызын өзге жұртқа аттандыру кімге болса да оңай емес екен. Дегенмен, теңін тауып, көңіл жарастырып, біздің, яғни ата-анасының, туған-туыстарының ризашылығымен кетіп бара жатқаны көңілге қуаныш ұялатады.

   Қолымыздан ұшып бара жатқан қызымыздың қонған жері құтты болсын! Барған еліне тастай батып, судай сіңсін, көп балалы ана болып өркенін жайсын!

Құдай қосқан жарына бақ болып қонсын, қосағымен қоса ағарсын!

   Құда-жекжаттарымызға айтарым, бір-бірімізге деген жылы ықыласымыз суымай,сыйластығымыз жоғалмай екі жастың қызығына кенелейік. Той сіздерге де құтты болсын! Екі жас бақытты, өмірлері ұзақ болсын!

****************